Sömürge döneminden bu yana ilk kez, yerel oyuncular kendi büyük kararlarını alıyor ve geleneksel güçler uyum sağlamak zorunda…
Rusya Küresel İlişkiler Genel Yayın Yönetmeni, Dış ve Savunma Politikası Konseyi Başkanlığı başkanı ve Valdai Uluslararası Tartışma Kulübü araştırma direktörü Fyodor Lukyanov tarafından yapılan analize göre;
Dünyanın dikkati Ukrayna’ya çevrilirken, Ortadoğu yeniden su yüzüne çıkıyor. Oradaki süreçlerin donmasını kimse beklemiyordu ama dinamikleri değişiyor. Aslında, bu ayarlamaların yönü bir süredir dikkate değer ve daha belirgin hale geliyor.
Ortadoğu giderek, olayların gidişatının bölgesel aktörlerin etkileşimi tarafından belirlendiği ve geleneksel olarak çok büyük olan dış güçlerin rolünün göreli olarak azaldığı bir alan haline geliyor.
Tarihsel olarak, en azından son bir buçuk yüzyılda, bunun tersi olmuştur. Dış güçler -önce Batı Avrupa sömürgeci güçleri, ardından ABD ve SSCB- çeşitli genişleme biçimleri gerçekleştirdiler ve bu sırada birbirleriyle ilişkileri manipüle ettiler. Bölge ülkeleri, yerel denge ve istikrarı kendi başlarına kurmalarına izin vermediğini söyleyerek dış müdahaleyi her zaman kınadılar. Ama aynı zamanda, büyük güçlerin kendilerine de yöneldiler ve onları hedeflerine ulaşmaya dahil ettiler. Sonuç olarak, Orta Doğu sürekli olarak, karışıklığı garanti eden karmaşık etkileşimlerin bir arenası olmuştur.
Bu durumun önemli ölçüde değiştiğini söylemek için erken olur. Bununla birlikte, Orta Doğu’daki gelişme eğilimleri ortak küresel kalıpları takip eder (veya belki de katalize eder). Bunlar aşağıdaki gibidir.
Büyük ülkelerin kendi gündemlerini takip etme kapasiteleri azalırken, orta ölçekli ülkelerin rolü nispeten artıyor.’
Mutlak olarak, büyük güçler hala daha fazla potansiyele sahip, ancak göreli olarak, boşluk hızla kapanıyor.
Türkiye, Ortadoğu’daki mevcut canlanmanın merkezinde yer almaktadır. Recep Tayyip Erdoğan, ülkesini uluslararası süreçlerin vazgeçilmez, katılımcısı haline getirmeyi başardı; Ukrayna krizi bu anlamda onun işine geldi.
Ankara’nın bırakın Batı Avrupalıları, Amerika’yı bile dikkate almadan, bölgesel talepleri hakkında daha yüksek sesle konuşmasına olanak tanıyor. Erdoğan’ın Türkiye ile pek de alakası olmayan bir konuyu, yani İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğini nasıl ustaca kullandığına ancak hayretle bakılabilir.
Eskiden çelişkileri çözmek ABD’ye, ilgili Batı Avrupa devletlerine ve kısmen de Rusya’ya düşerdi. Ancak şimdi, kapasiteleri şu ya da bu şekilde sınırlıdır. Elbette Moskova hala kilit pozisyonu elinde tutuyor, ancak öncelikler artık başka bir yerde, tüm bunlarla birlikte. ABD, Arap Baharı’nın sona ermesinden bu yana (başarısızlık denebilir), bölgede hangi kapasitede ve hangi sayıda kalmayı planladığını kendisi için net bir şekilde belirleyememiştir. Batı Avrupa stratejik amaç duygusunu kaybetmiş, kendi işlerine dalmış durumda. Bir kez daha dış güçler bu alanda oyundan uzaklaşmadı, ancak mevcut etki kaynakları eskiye göre azaldı.
Artık olayların gidişatını bölgenin önde gelen ülkelerinin emellerine göre belirlediği ortaya çıktı. Değişen ve gelişen ve her birinin içindeki durum da öyle. Örneğin İran, mevcut siyasi ve sosyal sistemin dönüştürülmesi çağrılarıyla son yılların en ciddi protestolarıyla karşı karşıya. Bu gibi durumlarda sıklıkla olduğu gibi, muhalefet hareketi zayıf bir şekilde örgütlenmiştir, ancak nüfusun önemli bir bölümünün kurulu düzene karşı yorgunluğunu yansıtmaktadır. Sistem muhtemelen tehdit altında değil, ancak ruh hali göz ardı edilemez veya en azından ciddiye alınması gerekiyor. İran’ın bölgedeki on yıl içinde büyük ölçüde güçlenen konumu, şimdi her şeyden önce iç istikrarı sağlama yeteneğine bağlı.
İnisiyatifin nihai olarak bölgesel oyunculara kaymasının ne getireceğini tahmin etmek imkansızdır. Büyük güçler gibi orta ölçekli ülkeler de aptalca şeyler ve ölümcül hatalar yapabilir; Ortadoğu tarihi bunu defalarca göstermiştir ve göstermeye de devam edecektir. Ancak şunu belirtmekte fayda var: Bölgesel oyuncular artık doğru ya da yanlış kararlarını dışarıdan gelenlerin çıkarlarına göre değil, kendi algılarına ve yeteneklerine göre verecekler.
İran’ın Rusya ile işbirliği ve nükleer anlaşma konusundaki duruşu, Suudi Arabistan’ın petrol fiyatları konusundaki pozisyonu ve Türkiye’nin hemen hemen her konudaki duruşu, kendi güncel olaylar ve geleceğe yönelik değerlendirmelerinin ürünüdür. Ve bu durumda dış güçler için en etkili taktik bir şey empoze etmeye çalışmak değil, yerel aktörlerin oluşturduğu sisteme kendi çıkarlarını inşa etmektir.