Türkiye, çay genetik kaynaklarını koruma çalışmalarında önemli bir adım attı. 2018-2023 yılları arasında Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi ve ÇAYKUR iş birliğinde yürütülen “Çay Bitkisi Gen Havuzu Oluşturulması ve Ticari Çay Çeşit Adaylarının Belirlenmesi” projesi sonucunda, Türkiye’nin çay genotipleri dünya sıralamasında 5. sıraya yükseldi.
Çay, dünya genelinde en yaygın içeceklerden biri olarak bilinirken, Türkiye çay üretiminde 4. sırada ve kişi başı çay tüketiminde dünya lideridir. Türkiye’de günlük yaklaşık 250 milyon bardağa yakın çay içilmektedir. Bu nedenle çayın korunması, iklim değişiklikleri ve tarım uygulamalarının olumsuz etkilerinden korunması büyük önem taşıyor.
Çay Gen Havuzları Kuruldu
Proje kapsamında, Artvin, Rize, Trabzon ve Giresun illerinde tarama yapılarak 2 bin 34 farklı çay genotipi elde edildi. Elde edilen genotipler, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi ile Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Enstitüsü bünyesinde kurulan iki ayrı “Çay Gen Havuzu”nda koruma altına alındı.
Prof. Dr. Keziban Yazıcı, “Bu çalışma ile dünyada çay gen kaynakları sıralamasında Türkiye 5’inci sıraya yükseldi ve önemli bir yer edindi” açıklamasında bulundu. Türkiye’nin coğrafi konumu ve iklimi nedeniyle zengin genetik kaynaklara sahip olduğunu belirten Yazıcı, bu kaynakların stres faktörlerine karşı dayanıklılığı artırmada ve ıslah programlarında kritik rol oynadığını vurguladı.
Dünya Genelinde Benzer Çalışmalar
Dünya genelinde çay gen kaynaklarıyla ilgili çalışmalar, özellikle iklim değişikliği ve rekabetin arttığı dönemlerde önem kazanıyor. Çin, Hindistan, Kenya, Sri Lanka, Vietnam ve Japonya gibi ülkeler, çay gen kaynaklarını koruma ve ıslah konularında önemli adımlar atmış durumda. Hindistan’da 153, Çin’de 123, Japonya’da 52 ve Kenya’da 45 çay çeşidi tescil ettirilmiştir. Türkiye ise ÇAYKUR tarafından tescil ettirilen 6 çay çeşidi ile bu çalışmalara katkı sağlıyor.
Çay Bahçeleri Yenileniyor
Çay bitkisi, 1949’a kadar tohumdan yetiştiriliyordu. Ancak 1949 yılında Hindistan’daki Tacklai Çay Araştırma Enstitüsü, çay bitkisi klonları geliştirdi ve üretimi daha basit hale getirdi. Türkiye’de de benzer şekilde gen havuzları kullanılarak çay bahçeleri yenileniyor. Şu anda 2 bin 34 çay genotipi “en iyi çay çeşitleri” olarak belirlenmiş durumda.
Bu genetik veriler, üniversiteler ve TÜBİTAK’ın iş birliğinde yürütülen “Çay Bahçelerinin Yenilenmesinde Kullanılacak Çay Çeşit ve Çeşit Adaylarının Kuraklığa Dayanıklılıklarının Belirlenmesi” projesinde değerlendirilecek. Proje, Japonya Shizuoka Üniversitesi ve ÇAYMER gibi uluslararası kurumlarla da iş birliği içinde yürütülüyor.
