%97 Gen Kaybı Teorisi: Türkiye’de 177 İstilacı Tür Görüldü

8 Aralık 2025 19:05

🌍 TÜRKİYE’DE BİYOÇEŞİTLİLİK TEHDİDİ: 177 İstilacı Tür Alarmı

Küreselleşme, iklim değişikliği ve artan uluslararası ticaretin tetiklediği istilacı yabancı türler, Türkiye’nin eşsiz biyoçeşitliliği için ciddi bir tehdit oluşturuyor. Dünya genelinde 2.300’den fazla istilacı türün kaydedildiği bu küresel sorunda, Türkiye’deki istilacı yabancı tür sayısı 177’ye ulaşmış durumda. Özellikle Ege’nin incisi İzmir, en çok istilacı türün görüldüğü il olarak dikkat çekiyor.

İstilacı Türler Neden Küresel Bir Sorun?

Canlı türlerinin insanlar tarafından yeni coğrafyalara taşınması yüzyıllardır süren bir süreç olsa da, özellikle 20. yüzyıldan itibaren küresel ısınma, iklim değişikliği, düzensiz göç ve uluslararası ticaretin geometrik artışı gibi faktörler, ‘istilacı’ türlerin yayılımını hızlandırdı. Bu türler, gıda ve su güvenliğinden doğal ekosistemlerin çöküşüne kadar birçok alanda yıkıcı etkiler yaratıyor.

Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Konusunda Hükümetlerarası Bilim-Politika Platformu (IPBES) verilerine göre, dünya genelinde yerli halklar tarafından yönetilen topraklarda 2.300’den fazla yabancı istilacı tür mevcuttur.

istila_1

İstilacı Türlerin Yıkıcı Küresel Etkileri

İstilacı yabancı türlerin küresel düzeyde yarattığı zararlar, biyoçeşitliliğin ve ekonomik istikrarın korunması açısından bu konunun ne denli hayati olduğunu ortaya koymaktadır:

Nesil Tükenmesi: 2023 itibarıyla, kayıt altına alınmış küresel nesil tükenmelerinin yüzde 60’ında istilacı türlerin tek başına veya diğer faktörlerle birlikte katkısı bulunmuştur.
Ekonomik Maliyet: Biyolojik istilaların ekonomik maliyeti her 10 yılda 4 kat artmakta ve 2019 yılında küresel düzeyde tahmini maliyeti 423 milyar dolara ulaşmıştır.
Yerel Ekosistem Çöküşü: Toplamda 218 istilacı yabancı tür, 1.215 yerli türün yerel düzeyde yok olmasına sebep olmuştur.

Örnekler:

Japon Madımağı: Orta ve Kuzey Avrupa’da toprakta yaşayan tür zenginliğini azalttı.
Kahverengi Ağaç Yılanı: Guam’da yerleşik 25 kuş türüne zarar verdi.
Nil Levreği: Victoria Gölü’nde endemik çiklet balığı türlerinin yok olmasına neden oldu.

Türkiye’deki Durum: 177 İstilacı Tür ve Coğrafi Dağılım

Türkiye, üç tarafının denizlerle çevrili olması ve uluslararası bir kavşak noktası olması nedeniyle istilacı türler açısından yüksek risk altındadır. Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Türkiye Ulusal İstilacı Yabancı Türler Veri ve Bilgi Sistemi (TurIST) sistemi aracılığıyla bu türleri yakından izlemektedir.

Türkiye’deki İstilacı Tür Dağılımı

TurIST kayıtlarına göre, Türkiye’deki 177 istilacı türün dağılımı coğrafi alanlara göre şöyledir:

Deniz (106 Tür): İstilacı türlerin büyük çoğunluğu denizlerde bulunmaktadır. Süveyş Kanalı’nın etkisiyle Kızıldeniz’den gelen (Lessepsiyen göç) türler baskındır.
- Bilinen Örnekler: Taraklı denizanası, katil yosun, aslan balığı ve balon balığı. (Bu türlerden bazıları doğrudan insan yaşamına ve balıkçılığa tehdit oluşturmaktadır.)
Kara (56 Tür): Karada ise en popüler olanı yeşil papağanlardır. Bunun yanı sıra, yalancı akasya, gemi faresi ve Brahminy kör yılanı gibi az bilinen türler de bulunmaktadır.
İç Sular (13 Tür): İç sularda kara kuğu, zebra çiklit ve gümüşi havuz balığı gibi türler tespit edilmiştir.
Amfibik (2 Tür): Amerikan boğa kurbağası ve kırmızı yanaklı su kaplumbağası.

En Çok İstilacı Tür Görülen İl: Verilere göre, Türkiye’de en çok istilacı yabancı tür İzmir’de kayıt altına alınmıştır.

Alınan Önlemler ve Mücadele Yolları

İstilacı türlerin yerli türler üzerindeki baskısı, arazi ve deniz kullanımında yarattığı değişiklikler ile gıda ve su güvenliğine yönelik tehditleri nedeniyle mücadele hayati önem taşımaktadır.

TurIST Sistemi ve Halk Katılımı

TurIST sistemi, istilacı türlerin takibi ve önlenmesi için merkezi bir veri tabanı görevi görmektedir.
Hem akademisyenler hem de vatandaşlar sisteme yeni tür bildiriminde bulunarak mücadeleye aktif katkı sağlayabilmektedir.

Bakanlık Tedbirleri

Tarım ve Orman Bakanlığı, istilacı türlerin girişini ve yayılmasını engellemek için çok boyutlu tedbirler uygulamaktadır:

Giriş Yolu Yönetimi: İthalat kontrolü ve giriş yollarının yönetimi ile yeni türlerin ülkeye girişinin engellenmesi.
Risk Analizi: Olası istilacı türler için ufuk taraması ve risk analizlerinin yapılması.
Gözetim ve Kontrol: Mevcut türlerin sürekli gözetim altında tutulması, kontrol ve kısıtlama tedbirlerinin uygulanması.
Ekosistem Restorasyonu: Zarar görmüş ekosistemlerin restore edilmesi.
Bilinçlendirme: Halkın istilacı türler ve mücadele yöntemleri hakkında bilinçlendirilmesi, bu önlemlerin en geniş ve yaygın halkasını oluşturmaktadır.

Sonuç olarak, istilacı türlerin neden olduğu ekonomik maliyet artışı ve biyoçeşitliliğe verdiği kalıcı zarar göz önüne alındığında, Türkiye’nin 177 türle yürüttüğü bu çok boyutlu mücadele, ulusal güvenliğin ve ekolojik dengenin korunması açısından kritik öneme sahiptir.